THƯ VIỆN TỈNH TRÀ VINH XÂY DỰNG KẾ HOẠCH, ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CHUYỂN ĐỔI SỐ TRONG THỜI GIAN TỚI

Chuyển đổi số và liên thông thư viện ở Việt Nam đã được các đơn vị trong toàn ngành triển khai mạnh mẽ từ những năm đầu của thế kỷ XXI. Nhưng thực tế đến nay, công tác chuyển đổi số thư viện vẫn đang gặp nhiều khó khăn và trở ngại.

Ngày 21/2/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định phê duyệt Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Trong đó, mục tiêu đến năm 2025, 100% thư viện công lập có vai trò quan trọng được Nhà nước ưu tiên đầu tư cùng với Thư viện Quốc gia Việt Nam, thư viện công cộng tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoàn thiện và phát triển hạ tầng số, dữ liệu số, triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên và sản phẩm thông tin thư viện theo chức năng, nhiệm vụ, văn bản hợp tác.

70% tài liệu cổ, quý hiếm và bộ sưu tập tài liệu có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học do các thư viện có vai trò quan trọng thu thập và quản lý được số hóa. 70% tài liệu nội sinh, các công trình nghiên cứu khoa học do các thư viện chuyên ngành, thư viện đại học thu thập và quản lý được số hóa...

Việc Thủ tướng phê duyệt chương trình đã tạo điều kiện cho toàn ngành thư viện sau một thời gian dài phải vận hành theo những cách làm xưa cũ, thủ công. Chương trình chuyển đổi số có thể xem là “Cánh cửa” mở ra để toàn hệ thống thư viện tiến gần hơn đến bạn đọc, ứng dụng mạnh mẽ, toàn diện công nghệ thông tin, nhất là công nghệ số nhằm nâng cao năng lực hoạt động của hệ thống thư viện công cộng, hình thành mạng lưới thư viện hiện đại, bảo đảm cung ứng dịch vụ đáp ứng nhu cầu cho người sử dụng, góp phần nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập.

Mục tiêu đến năm 2025 đó là:

- Đầu tư xây dựng và phát triển Thư viện tỉnh trở thành thư viện điện tử, hoàn thiện và phát triển hạ tầng số, dữ liệu số, triển khai liên thông, chia sẻ tài nguyên và sản phẩm thông tin thư viện. 

- Thư viện tỉnh nâng cấp phần mềm, trang web thư viện, tích hợp với thành phần dữ liệu mở Hệ tri thức Việt số hóa; 100% thư viện cấp huyện ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động thư viện, có khả năng liên kết chia sẻ cơ sở dữ liệu, tổ chức phục vụ với thư viện tỉnh. 

- 100% tài liệu địa chí và 70% tài liệu cổ, quý hiếm được sưu tầm, số hóa.

- 100% người làm công tác thư viện công cộng được đào tạo và đào tạo lại, cập nhật các kiến thức, kỹ năng vận hành thư viện hiện đại.

- Thư viện tỉnh Trà Vinh đáp ứng yêu cầu kiểm tra, quản lý thông qua hệ thống quản lý thông tin của cơ quan quản lý.

Định hướng đến năm 2030:

Tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển thư viện tỉnh trở thành thư viện số, thực hiện liên thông với mọi loại hình thư viện, chia sẻ liên kết tổ chức phục vụ với hệ thống thư viện huyện, xã bảo đảm cung ứng hiệu quả dịch vụ cho người sử dụng thư viện mọi nơi, mọi lúc.

* NHIỆM VỤ VÀ GIẢI PHÁP

Một là nâng cao nhận thức, tăng cường tuyên truyền

- Nâng cao nhận thức của các cấp lãnh đạo và người làm công tác thư viện về vai trò quan trọng của chuyển đổi số trong hệ thống thư viện công cộng đồng bộ với chuyển đổi số ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch (bảo tàng, di sản, du lịch...) nhằm xây dựng nội dung sâu sắc, đa dạng, cách thức tổ chức, khai thác tài nguyên và sản phẩm thông tin, tiện ích và dịch vụ phong phú.

- Tăng cường tuyên truyền, phổ biến về chuyển đổi số ngành thư viện thông qua phương tiện thông tin đại chúng và các hình thức khác, lồng ghép trong các hoạt động, sự kiện liên quan đến hoạt động thư viện; chú trọng biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân đạt nhiều kết quả tích cực về chuyển đổi số để lan tỏa, nhân rộng.

Hai là hoàn thiện và phát triển hạ tầng số của hệ thống thư viện công cộng

- Từng bước nâng cấp, hoàn thiện, phát triển hạ tầng kỹ thuật gồm hạ tầng phần cứng và hạ tầng phần mềm của thư viện tỉnh, thư viện huyện, đáp ứng yêu cầu các dịch vụ thư viện số theo hướng kết nối mạng lưới hiện đại, số hóa tài nguyên thông tin (ưu tiên tài liệu địa chí, tài liệu cổ, quý hiếm) nhằm phục vụ kết nối liên thông, đồng bộ, thống nhất, phù hợp với quy mô, đặc thù của hệ thống thư viện công cộng đến năm 2025, xây dựng thư viện tỉnh trở thành thư viện điện tử, đến năm 2030 trở thành thư viện số.

- Thư viện tỉnh rà soát, nâng cấp, tái cấu trúc hạ tầng để đẩy nhanh việc chuyển đổi, hình thành hạ tầng số, thực hiện cung cấp dữ liệu và kết nối với cơ sở dữ liệu của quốc gia, của bộ, ngành, địa phương theo quy định pháp luật, trong đó xác định những nội dung kết nối trong ngành thư viện và những nội dung kết nối với các ngành khác, chú trọng quản lý an toàn, linh hoạt, hiệu quả dữ liệu và các nguồn lực, bảo đảm an toàn, an ninh mạng.

- Thư viện tỉnh tăng cường đầu tư, nâng cấp các trang thiết bị, tiện ích thư viện thông minh trên cơ sở ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại như các thiết bị số hóa, tự động hóa các thiết bị phục vụ bạn đọc (máy chủ, máy scan, máy mượn trả tự động, cổng an ninh…)

Ba là phát triển dữ liệu số trong hệ thống thư viện công cộng

a) Tập trung thúc đẩy các dự án số hóa tài liệu và tài nguyên, sản phẩm thông tin thư viện trên cơ sở tạo mới và tích hợp với cơ sở dữ liệu số sẵn có theo hướng mở, chú trọng tài nguyên giáo dục mở, trong đó:

- Thư viện tỉnh ưu tiên số hóa tài liệu địa chí, tài liệu cổ, quý hiếm, bộ sưu tập tài liệu có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, khoa học…

- Các dữ liệu, tài nguyên số này sau khi được các cơ quan, tổ chức chuyên môn đánh giá và thẩm định sẽ trở thành một bộ phận quan trọng của tài nguyên số Quốc gia, được kết nối đồng bộ với thư viện tỉnh và với Hệ tri thức Việt số hóa để chia sẻ, sử dụng nhằm lan tỏa, truyền bá văn hóa, góp phần nâng cao dân trí, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

- Khuyến khích các thư viện cộng đồng, thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng, các tổ chức, cá nhân cùng tham gia số hóa tài nguyên, sản phẩm thông tin thư viện.

b) Hình thành cơ sở dữ liệu hệ thống định danh các thư viện, cơ quan thông tin và các dịch vụ cung ứng tại thư viện tỉnh cũng như trên không gian mạng. Hỗ trợ, thúc đẩy hợp tác để cung cấp dịch vụ định danh cho người sử dụng; xây dựng hệ thống cung cấp dịch vụ trực tuyến và phổ biến rộng rãi tới tất cả người dân, có phân biệt các đối tượng đặc thù.

c) Xây dựng mục lục liên hợp phản ánh tài liệu dùng chung và mục lục liên hợp với một số ngành, lĩnh vực; tăng cường dịch vụ thông tin chuyên đề, đổi mới dịch vụ thông tin thư viện theo hướng cung cấp thông tin và tri thức theo yêu cầu.

d) Đa dạng hóa các dịch vụ thư viện sử dụng tài nguyên số, sản phẩm thông tin số ứng dụng trí tuệ nhân tạo.

Bốn là xây dựng và phát triển nền tảng số

- Thư viện tỉnh là đầu mối xây dựng, tích hợp, kết nối, liên thông, chia sẻ cơ sở dữ liệu, trao đổi tài nguyên thông tin số giữa các thư viện trong tỉnh; hợp tác trong bổ sung, chia sẻ, dùng chung cơ sở dữ liệu hoặc quyền truy cập tài nguyên thông tin số.

- Cung cấp dịch vụ trực tuyến (giới thiệu tài nguyên thông tin mới, tra cứu tài nguyên thông tin, mượn/trả, gia hạn tài nguyên thông tin, sao chụp từ xa...) hỗ trợ học tập, nghiên cứu và giải trí cho người dân.

- Phối hợp giữa thư viện và bưu chính trong việc phát triển dịch vụ và hỗ trợ cước phí mượn/trả tài nguyên thông tin.

- Phát triển các ứng dụng trên thiết bị di động thông minh (điện thoại di động, máy tính bảng...) để cung cấp các dịch vụ và khả năng truy cập vào các nguồn tài nguyên thông tin của thư viện ở mọi lúc, mọi nơi.

- Xây dựng dữ liệu mở để người dân, cộng đồng, doanh nghiệp, thư viện cộng đồng, thư viện tư nhân có phục vụ cộng đồng cùng tham gia, góp phần xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở về thư viện và mạng thông tin thư viện trong tỉnh, kết nối với mạng thông tin thư viện quốc gia.

Năm là bảo đảm an toàn, an ninh mạng

- Triển khai các giải pháp bảo đảm an toàn, an ninh mạng; quản lý và giám sát an toàn thông tin; bảo mật dữ liệu, bảo đảm cơ chế sao lưu, phục hồi máy chủ, máy trạm, các thiết bị đầu cuối liên quan.

- Tổ chức lực lượng ứng cứu sự cố an toàn, an ninh mạng.

- Xây dựng hạ tầng, nền tảng số, dữ liệu số bảo đảm thông tin tin cậy, an toàn, lành mạnh; phát triển hệ thống nền tảng, hạ tầng, mạng lưới gắn với bảo đảm an toàn, an ninh mạng, có khả năng tự sàng lọc, phát hiện mã độc tấn công, bảo vệ ở mức cơ bản.

Sau là phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực

- Tổ chức tập huấn nâng cao nhận thức, trình độ, kỹ năng về chuyển đổi số cho cán bộ quản lý và người làm công tác thư viện; cập nhật, biên soạn đầy đủ sách, tài liệu hướng dẫn, bồi dưỡng với nội dung, hình thức phong phú, dễ nắm bắt.

- Huy động sự tham gia nhân lực của các doanh nghiệp, tổ chức vào tiến trình chuyển đổi số trong hệ thống thư viện công cộng.

Bảy là hợp tác quốc tế

- Tranh thủ sự giúp đỡ của các quốc gia tiên tiến và tổ chức, doanh nghiệp quốc tế vào việc phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, hạ tầng số, chuyển giao khoa học và công nghệ, nguồn lực thông tin cũng như đào tạo, bồi dưỡng nhân lực, nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực thư viện.

- Học tập kinh nghiệm của các quốc gia có thư viện và chuyển đổi số thư viện phát triển mạnh.

* ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ

Nâng cấp phần mềm thư viện tỉnh.

Việc nâng cấp phần mềm thư viện tỉnh phải đảm bảo đúng yêu cầu của một phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp, kế thừa dữ liệu và các chức năng nghiệp vụ đã khai thác tốt tại thư viện Tỉnh. Phần mềm phải đáp ứng được các chuẩn nghiệp vụ trong nước và quốc tế, phải đáp ứng các yêu cầu:

- Hỗ trợ khổ mẫu biên mục chuẩn MARC21, MARC21 XML, Dublin Core,…

- Hỗ trợ quy tắc mô tả ISBD, AACR2,

- Chuẩn trao đổi dữ liệu ISO 2709.

- Bảng mã Unicode TCVN 6909.

- Khung phân loại: DDC, UDC, LC, NLM, BBK…

- Chuẩn truy vấn dữ liệu Z39.50 đồng bộ trên Zserver và Zclient.

- Giao thức mượn liên thư viện theo chuẩn ISO 10160/10161

Việc đáp ứng chuẩn nghiệp vụ của phần mềm phải được kiểm chứng bởi các tổ chức có uy tín trong lĩnh vực thư viện thông tin thế giới.

Triển khai phần mềm tại Thư viện huyện.

Dựa trên hệ thống phần mềm đã triển khai tại Thư viện tỉnh, sẽ mở rộng hệ thống triển khai phần mềm cho thư viện 7 huyện, tất cả các chức năng nghiệp vụ sẽ được chuẩn hóa theo qui trình của thư viện Tỉnh. Hệ thống cho phép kế thừa và liên kết với CSDL thư mục tại Thư viện tỉnh giúp tăng vốn tài nguyên thông tin của thư viện tuyến huyện. Yêu cầu chức năng của hệ thống tại thư viện huyện:

- Là một phần của mạng lưới Thư viện tỉnh.

- Có tính liên kết, chia sẻ dữ liệu với tất cả thư viện trong toàn tỉnh.

* KẾT LUẬN

Có thể khẳng định rằng, chuyển đổi số là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy hiệu quả hoạt động của các thư viện nói riêng và lĩnh vực thư viện tại Việt Nam nói chung, từng bước bắt kịp với xu hướng phát triển của các thư viện trên thế giới. Thực hiện chương trình chuyển đổi số là vấn đề cấp bách và thiết thực đối với tất cả các trung tâm thông tin thư viện không phân biệt quy mô, loại hình… Song, để đạt kết quả cao trong chương trình chuyển đổi số, các thư viện cần thiết phải tiến hành nghiên cứu bài toán tổng quan và đồng bộ cho thư viện, từ đó lên kế hoạch, mục tiêu và chương trình hành động. Thực hiện chương trình chuyển đổi số có thể phân định theo từng giai đoạn thời gian và ưu tiên trước những yếu tố cốt lõi.

Bài, ảnh: Trương Thanh Phong